26 kwietnia 1986 roku w położonej 18 km od miasta Czernobyl radzieckiej elektrowni atomowej doszło do
największej katastrofy w dziejach funkcjonowania takich elektrowni. W wyniku nieprawidłowo przeprowadzonego
testu bezpieczeństwa (!) systemu chłodzenia jednego z 4 reaktorów nastąpiło jego przegrzanie i częściowe
stopienie rdzenia, a następnie wybuch powstałego w tym procesie wodoru. Do atmosfery i do otoczenia elektrowni
dostał się radioaktywny pyłu grafitu oraz uran z reaktora.
Rosjanie ukrywali informację o katastrofie. Tymczasem chmura radioaktywnych pyłów przemieściła się nad
Skandynawię, a także północno-wschodnią Polskę. Dwa dni po katastrofie stacja monitoringu w Mikołajkach
zarejestrowała obecność izotopów promieniotwórczych w powietrzu ponad pół miliona razy większą, niż normalna.
Wieczorem tego dnia polscy specjaliści dowiedzieli się o awarii z... radia BBC. Nie mając danych z Rosji
założono wariant pesymistyczny i zadecydowano o ogólnopolskiej akcji darmowego podawania tzw. płynu Lugola,
mającego ograniczyć wchłanianie radioaktywnego izotopu jodu 131 z opadów promieniotwórczych przez hormony
tarczycy. Opublikowano w gazetach komunikat Komisji Rządowej i tabelę skażeń. Zaraz potem zaczęto jednak
informować, że skala skażenia jest bardzo mała. Wówczas w Polsce nie wierzył w to chyba nikt.
Tuż po katastrofie z terenów w promieniu 30 km ewakuowano ponad 350 tys. ludzi, tworząc zamkniętą strefę
ochronną, a uszkodzony reaktor pokryto betonowo-stalową osłoną. Później wyznaczono zamkniętą strefę buforową
o powierzchni 2500 km2 i wysiedlono z niej wszystkich mieszkańców W promieniu 10 km od elektrowni utworzono
strefę szczególnego zagrożenia, a w promieniu 30 km - strefę "o najwyższym stopniu skażenia". Wyłączono
z uprawy rolnej 100 tysięcy hektarów ziemi. Utworzono łącznie kilkanaście całkowicie lub częściowo stref
zamkniętych dla ludzi. W wyniku wysokiego promieniowania Około 4 km2 lasów sosnowych wokół elektrowni po
prostu uschło. Zwierzęta padały w wyniku kłopotów z tarczycą, wiele przestało być zdolnych do rozrodu.
Ale już po kilku miesiącach sytuacja zaczęła się zmieniać. Poziom promieniowania opadł, w okolicy
nie było przemysłu, hałasu, ludzi, sztucznych nawozów ani środków ochrony roślin. Na terenach stref liczebność
zwierząt zwiększyła się kilkunastokrotnie, pojawiły się też pojedyncze zwierzęta, które dawniej występowały
tam sporadycznie lub wyginęły wiele lat, a nawet wieków wcześniej: rysie, łosie a nawet niedźwiedzie. Ponieważ
ewakuowani ludzie pozostawili ogromne zapasy żywności, raptownie wzrosła liczba gryzoni, a w ślad za nią -
liczba polujących na nie wilków, tak naprawdę jedynych tam drapieżników. Co ciekawe: zwierzęta w większości
do dziś są radioaktywne - zbyt radioaktywne, by człowiek mógł spożywać ich mięso, ale są generalnie zdrowe.
W roku 1998 ukraiński Rezerwat Askania Nowa rozpoczął realizację programu wprowadzenia do środowiska strefy
zamkniętej wokół Czernobyla populacji dziko żyjących koni Przewalskiego. Celem było zwiększenie bioróżnorodności
tego szczególnego ekosystemu, ale też obserwacja wpływu promieniowania na zwierzęta. W latach 1998-1999 Rezerwat
wraz z tamtejszym Przedsiębiorstwem Lasów Państwowych przetransportował do strefy 31 koni Przewalskiego - 10
ogierów i 18 klaczy z Askanii i 3 ogiery z lokalnego zoo. 8 koni (w tym 2 z zoo) zginęło podczas transportu lub
wkrótce po tym - nie najlepiej świadczy to o sposobie przewozu... Za to pozostałe konie utworzyły dwie grupy
haremowe i jedną grupę "kawalerów". Grupy te początkowo były utrzymywane przez okres od kilku tygodni do 8
miesięcy na terenie zamkniętym celem aklimatyzacji, po czym kolejno wypuszczane na wolność. Akcja niestety nie
powiodła się w przypadku ostatniego konia zabranego z zoo, który "odmówił" opuszczenia strefy aklimatyzacyjnej -
padł 18 miesięcy później.
Do 23 zwierząt dołączył w roku 2004 kolejny "rzut" - grupa 13 koników z różnych ogrodów zoologicznych. Działo się
to bez konsultacji z rezerwatem w Askanii oraz bez okresu aklimatyzacji. Ta grupa nie dała w ogóle rady
zaadaptować się do życia w warunkach naturalnych i wkrótce wszystkie konie padły. Z tych, które przetrwały,
15 klaczy i 2 ogiery zaczęło się rozmnażać, dały początek obecnej czernobylskiej populacji. Do roku 2004
łączna liczebność stad wzrosła do 65 sztuk, najwięcej młodych (14 sztuk) przyszło na świat w roku 2003.
Potem liczebność spadła do niespełna 40 sztuk w roku 2007. Do października roku 2007 w Czernobylu urodziło
się łącznie aż 86 źrebiąt, w tym conajmniej 9 źrebiąt drugiej generacji, a wskaźnik ich przeżywalności był
wysoki i wynosił ponad 91%. Jednak równocześnie wiele koni ginęło - wskaźnik śmiertelności w stadach rósł
od początkowo 13.7% do 47.4% w latach 2004-2006. Wynikało to nie z warunków naturalnych, lecz z nielegalnych
polowań, które były przyczyną 70% zgonów. Polowania skutkowały stratami w róznorodności materiału genetycznego
oraz poważnie zaburzyły strukturę społeczną stad.
Obecnie w czernobylskim "rezerwacie bez nazwy" przebywa ponad 80 koni. Dokładna liczba nie jest znana, gdyż
kilka la temu zaprzestano ewidencji zwierząt. W wyniku wczesniejszych badań stwierdzono, że ani choroby ani
działalność drapieżników nie mają znaczącego wpływu na liczebność czernobylskich stad. Znaleziono liczne
mutacje, ale żadna z nich nie wpłynęła na zrdowie ani zdolności rozrodcze. Nie stwierdzono zgonów mogących
być spowodowanymi napromieniowaniem. Istnieją za to obawy, że przeprowadzane sztuczne zalesianie terenów
strefy zmniejszy liczbę naturalnych siedlisk dla koni i może e efekcie spowodować dalsze zmniejszenie się
liczebności grup. Zagrożeniem jest też możliwe krzyżowanie się koni Przewalskiego z końmi domowymi - strefa
jest wprawdzie zakazana, jednak żyje w niej "na dziko" i prowadzi gospodarstwa wiele rodzin. Wreszcie są
też plany wykorzystania skażonego terenu jako miejsca składowania odpadów radioaktywnych z całej Ukrainy.
Zródła:
http://chornobyl.in.ua/en/przewalski-horse-population.html
http://www.bucketsandspadesblog.com/2010/11/urban-exploration.html
http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4923342.stm
http://www.bbc.co.uk/nature/14277058
http://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_elektrowni_j%C4%85drowej_w_Czarnobylu