W czasach Bolesława Chrobrego z jego rozkazu wprowadzono w Polsce zalążęk komunikacji konnej służącej potrzebom państwowym - tzw. podwody (uwaga: pierwotnie to był formalnie rodzaj żeński, liczba pojedyncza: "podwoda" !). Nie była to instytucja na utrzymaniu króla, lecz posługa wynikająca z prawa książęcego i polegała na obowiązku dostarczenia na potrzeby króla lub jego ludzi wierzchowców. Chrobry właśnie takie prawo wprowadził w Polsce, tworząc sieć komunikacyjną niezbędną do funkcjonowania administracji. Później, na przełomie XIII i XIV wieku, powstała tzw Księga Elbląska, regulująca zasady przesyłania listów oraz obsługi posłańców przez wsie. System funkcjonował tak, że posłańcy przewożący listy lub przesyłki, zwani komornikami, przybywali do wyznaczonych miejsc, zwanych podwodami, najczęściej zlokalizowanych w domach lokalnego urzędnika: burmistrza lub wójta. Tam komornik otrzymywał nowego, wypoczętego konia no i oczywiście zostawiał przesyłki, jeśli ich adresatem był ktoś mieszkający w pobliżu. Żądający podwody (nowego konia) musiał okazać stosowne uprawnienie - podstawą do dostarczenia "listonoszowi" świeżego konia był tzw. list podwodowy, wydawany w imieniu króla przez kanclerza dworu. Obowiązek dostarczania koni najpierw wprowadzono w największych ówczesnych miastach (Kraków, Sandomierz, Przemyśl, Kazimierz), a potem także w praktycznie wszystkich wsiach należących bezpośrednio do króla. Obowiązek dostarczania konia ciążył formalnie na wszystkich posiadaczach co najmniej 2 łanów ziemi (ok. 45 morgów). Urzędy grodzkie i miejskie musiały nadzorować działanie usługi. Określone obowiązki mieli także sami posłańcy - mogli wymieniać konie tylko w ściśle określonych miejscowościach. Za naruszenie zadanej trasy groziły im srogie kary - od pieniężnych (podwójna kwota wyrządzonej szkody) aż po nawet 2 tygodnie więzienia w wieży.
W tym czasie doskonale zorganizowaną pocztę konną miało imperium mongolskie. Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że w XIII wieku zajmowało ono prawie całą Azję - od Morza Żółtego i Japońskiego przez obszar całych dzisiejszych Chin, Rosji i większość Bliskiego Wschodu aż do terenów dzisiejszej wschodniej Polski (stamtąd dokonano trzykrotnie najazdów, które sięgnęły aż po okolice Zgorzelca). Zarządzanie takim wielkim obszarem wymagalo sprawnej komunikacji - stąd też poczta. Była ona opłacana i utrzymywana bezpośrednio przez Wielkiego Chana. Stworzona została sieć rozstawionych co 20-30 km stanic, w których kurier mógł wymienić konia i kontynuować jazdę. Poczta była dzięki temu naprawdę szybka, a że działała non-stop, więc wiadomości mogły pokonać nawet 600 km na dobę. Za rządów chana Kubilaja w samych Chinach istniało aż 1500 stacji kurierskich, w których utrzymywano 40 tysięcy koni. Poczta dysponowała także 6 tysiącami łodzi. Oczywiście poczta powstała do przekazywania rozkazów chana, ale za stosowną opłatą mogli korzystać z niej także najbogatsi ludzie, czy zagraniczni posłowie.
Podwody konne w Polsce funkcjonowały w dobrach króla, ale i we wsiach niektórych duchownych. Co ciekawe, z założenia miasta i wsie miały świadczyć tę usługę bezpłatnie, co oczywiście nikomu się nie podobało. Miasta często więc zabiegały o zwolnienie z tego obowiązku i robiły to dość skutecznie, np. obiecując dostarczyć królowi pieniądze na prowadzenie wojny, wzamian za wprowadzenie odpłatności za konie podwodowe oraz zredukowanie ich dostarczania tylko parze królewskiej. Niekiedy niezadowolenie z obowiązku objawiało się w szczególny sposób: w 1180 roku duchowni, którzy zebrali się w Łęczycy, otwarcie zagrozili klątwą tym, którzy będą domagali się od nich podwód. Cóż, poniekąd było to zrozumiałe o tyle, że konie miały służyć ludziom króla, ale często żądali ich bezprawnie od duchowieństwa także magnaci, urzędnicy dworscy nie będący posłańcami królewskimi, a nawet słudzy ludzi bogatych. Bezpłatność podwodów zniesiono dopiero w 1564 roku na sejmie warszawskim, wprowadzając jednocześnie podatek podwodowy, do którego zobowiązano wszystkie osiedla stanowiące własność królewską. Podatek był wysoki, wynosił 16% wartości nieruchomości znajdującej się w granicach miasta lub 6 groszy od łana lub włóki we wsiach. Mimo tego wpływy z podatku nie wystarczały na pokrycie kosztów utrzymania podwód. Powszechnie uchylano się od płacenia, a wpływy z podatku podwodowego były tak małe, że w 1576 roku wkurzony król Stefan Batory zagroził "opornym miastom bezpośrednią egzekucję sądową bez uciekania się do uprzednich pozwów na sejm". To dało pewien skutek - pieniądze na utrzymanie podwodów zaczęły płynąć nieco szerszym strumyczkiem, nadal jednak zbyt wąskim, by pokryć koszty coraz mocniej rozwijanego systemu konnej komunikacji.
Od czasów Kazimierza Wielkiego działała także służba kurierska Uniwersytetu Jagiellońskiego, utrzymująca łączność z uniwersytetami w Paryżu i we Włoszech. Istniały w owych czasach również sieci kurierów utrzymywane przez klasztory i sądy. W XIV i XV wieku najsprawniej działały poczty organizowane przez grupy kupców z Krakowa, Wrocławia, Gdańska, Poznania, Torunia i innych miast. Ponieważ wymiana listów przez kupców okazjonalnie udających się w sprawach handlowych w różne strony Europy była nieregularna i trwała długo, więc wielu kupców (Boner, Montelupi) oprócz korzystania z poczt miejskich miało własne służby pocztowe. Zasięg działania obejmował nie tylko ziemie polskie. W różnych częściach Europy kupcy zakładali placówki, kierowane przez pełnomocników zwanych faktorami. To działało także w drugą stronę - pod koniec XV wieku rodzina Fuggerów z Augsburga założyła faktorie w Krakowie i Wrocławiu. Z ich linii pocztowych korzystał dwór polski i cała magnateria. W XIII-XV wieku w Europie usługi pocztowe oferowała również Liga Hanzeatycka (związek miast handlowych Europy Północnej), zawiadując przesyłkami przekazywanymi między głównymi miastami Ligi.
Pocztę konną reaktywował Stefan Batory w związku z planami udziału w ogólnoeuropejskiej wojnie z Turcją. Wznowione zostały stałe połączenia z Włochami dwa razy w miesiącu. Wprowadzono nowość na skalę światową: jednolitość taryfy pocztowej. Bez względu na odległość opłata wynosiła 4 grosze za 1 łut (niecałe 13 g) przesyłki. Pocztę formalnie utrzymywał nadal król, ale by zapewnienić instytucji rentowność, umożliwiono korzystanie z niej każdemu, kto mógł tyle zapłacić. W 1596 r. przeniesiono stolicę do Warszawy. Tam też ustaniowiono Centralny Zarząd Poczty i wydano tzw. ordynację pocztową, regulującą zasady działania. Dotychczas prywatna, poczta stała się instytucją państwową pod nazwą Królewskiej Poczty Konnej. Wyznaczono stałe połączenia i trasy przewozu korespondencji i przesyłek i podróżnych, a drogi tych połączeń oznaczono słupami. Poczta była utrzymywana z z podatku zwanego kwadruplą (poczwórny podatek podwodowy). Połączenia pocztowe otrzymały miasta liczące ponad 4000 mieszkańców.
A w dawnej Europie ? Szczególną rolę miała konna poczta w tych miejscach, gdzie warunki geograficzne: terenowe, pogodowe były szczególnie wymagające. Taki miejscem była np. Islandia, gdzie poczta powstała w 1776 that, założona dekretem króla Chrystian VII Oldenburskiego. Pocztę utrzymywał rząd. Instytucja miała służyć do przekazywania przesyłek pomiędzy portami morskimi (gdzie przywoziły ją duńskie statki) a ośrodkami handlowymi oraz oczywiście siedzibą parlamentu. Ruszyła po 2 latach od dekretu w "imponujący" sposób: najpierw jeden kurs w roku, z czasem dwa (wiosną i jesienią), aż na koniec - prawdziwe szaleństwo - w połowie XIX wieku aż trzy razy w roku: w kwietniu, sierpniu i grudniu ! O ile jednak o częstotliwości połączeń można mówić z przymrużeniem oka, o tyle jeźdźców wypada potraktować jak bohaterów - i tak też traktowała ich ludność. Byli - bo musieli być - ludźmi twardymi, silnymi i odważnymi. Mówiono o nich: "listonosz prędzej zginie, niż będzie się bał". Wędrowali czasem nawet przez 3 tygodnie przez ośnieżone bezdroża, pokonywali wpław rwące rzeki, spękane lodowce, walczyli z mrozem, mrokiem, opadami i huraganowym wiatrem. Pokonywali dystanse, które dziś są obsługiwane przez lokalne linie lotnicze. Każda podróż musiała być dokładnie zaplanowana, konie musiały być najlepszymi z możłiwych, starannie wybrane, zdrowe i zrównoważone pod względem temperamentu. Listonosz często brał w opiekę napotkanych po drodze "cywilnych" podróżnych, stając się ich przewodnikiem i opiekunem. Musiał znać przyrodę, umieć przewidzieć zmiany pogody no i oczywiście znajdować drogę w bezludnym i nieoznakowanym terenie.
Praca była trudna i niebezpieczna. Pomiędzy rokiem 1792 a 1939 podczas dostarczania przesyłek na Islandii zginęło 19 listonszy: podczas przekraczania rzek, z zimna w czasie burz śnieżnych, w wyniku upadków ze skał lub lodowców. Prawie 100 lat temu głośna na Islandi i była sprawa zwana Wielką Katastrofą Pocztową - otóż we wrześniu 1927 roku listonosz Porlakur Porlaksson po raz kolejny szedł doskonale sobie znaną drogą wpoprzek jednego z lodowców, którego koniec opadał do oceanu. Zwykle ta trasa zajmowła mu około 3 godzin, jednak lodowce mają to do siebie, że się poruszają, więc warunki terenowe mogą się zmieniać z dnia na dzień. Tamtego dnia listonosz wszedł z siedmioma końmi na lodowiec i po zaledwie 40 metrach zatrzymał się, żeby znaleźć ścieżkę dalej. Konie pozostawił pod opieką podróżującego z nim nauczyciela oraz dwóch kobiet, sam ruszył dalej zbadać teren. Czekanie w zimnie na jego powrót było dla pozostałych podróżnych trudne do zniesienia, więc jedna z kobiet postanowiła samodzielnie poszukać dobrego przejścia lodowiec, a druga zaczęła dla rozgrzewki poruszać się. Znienacka logowiec pękł - idealnie w tym miejscu, gdzie stały konie. Wszystkie zwierzęta oraz trzymający je nauczyciel runęli w szczelinę. Trzy konie i człowiek zginęli na dnie, natomiast cztery konie przeżyły, niektóre po prostu utknęły spadając w zwężającej się ku dołowi szczelinie. Niestety nie dało ich się uratować. Porlakssonowi nie pozostało nic innego jak wraz z kobietami ruszyć dalej pieszo, by złożyć raport o wypadku. Próby odnalezienia ciała zmarłego nauczyciela oraz skrzynek z pocztą nie dały rezultatów. Dopiero następnego roku udało się to bratu nauczyciela, który przypadkowo dostrzegł łeb jednego z koni wystający z lodu. Wraz z ciałem odzyskano też przesyłki.
Konie były przez wieki podstawową metodą dostarczenia poczty na całym świecie. Najbardziej znana pocztą konną był chyba jednak słynny Pony Express, działający w Ameryce Północnej na odcinku od St. Joseph w stanie Missouri do Sacramento w Kalifornii - a zatem przecinał w poprzek całą Amerykę od Atlantyku po Pacyfik przez obszar Wielkich Równin i Gór Skalistych przez prerie, góry i pustynie. Poczta działała od kwietnia 1860 do października 1861 roku (później zastąpiła ją Kolej Transkontynentalna i telegraf). Jak widać nie było to długo, zaledwie 18 miesięcy, jednak inwestycja była poczyniona przede wszystkim po to, by pokazać duże możliwości jej twórców, firmy Central Overland California and Pikes Peak Express Company, której właścicielami byli panowie Russell, Majors i Waddell. Ci panowie mieli w owym czasie wielką firmę przewozową, zatrudniającą ponad 4000 pracowników i posiadającą "zaplecze techniczne" w postaci 3,5 tysiąca wozów i 40 tysięcy (!) wołów do ich ciągnięcia. Na pomysł skrócenia czasu przesyłania listów pomiędzy dwoma przeciwległymi krańcami USA z kilku miesięcy do 10 dni (rekordem było 7 dni i 17 godzin) wpadli licząc nie tyle na wielkie zyski, co raczej na zrobienie szumu wokół siebie przy okazji wyborów prezydenckich i pozyskanie przez to lukratywnych kontraktów od rządu. Przesłanie listu kosztowało naprawdę sporo: od 1 dolara za lekki po nawet 5 dolarów (tak dla porównania: w owym czasie cielę kosztowało 2.50 $, krowa - ok. 25 $, a zwykłe siodło - 30 $; przesłanie listu "klasyczne" kosztowało 10 centów). Mimo tak wysokich opłat sama konna poczta nie była dochodowa. Nabrała natomiast dużego znaczenie politycznego, gdyż tuż przed wybuchem wojny secesyjnej związała Kalifornię z Unią.
Zródła:
http://www.rzeczpospolitaobojganarodow.pl/forum/viewtopic.php?f=29&t=526
https://www.poczta-polska.pl/o-firmie/historia/
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1259839,Polecony-konno-do-Wenecji-poczatki-polskiej-poczty
http://www.wilanow-palac.pl/podwod_czyli_poczatki_komunikacji_na_ziemiach_polskich.html
http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2006-02/14/content_520098.htm
http://english.chinapost.com.cn/html1/report/14083/812-1.htm
https://www.icelandicroots.com/single-post/2018/09/17/The-Icelandic-Postman?fb_comment_id=1346678262046551_1347541038626940