Było o chomątach, teraz więc będzie o szorach, czyli uprzęży z założenia przeznaczonej do lżejszych prac (dlaczego - wyjaśnione to zostało we wspomnianym artykule o chomątach).


Typowa uprząż szorowa

Elementem roboczym są tu konopne postronki lub skórzane pasy pociągowe, które łączą się z napierśnikiem, a z drugiej strony z wagą przy bryczce. Zaletą szor jest łatwość napraw i konserwacji oraz spore możliwości dopasowania ich do budowy konia. Wadą - pewna ruchomość, przy złym dopasowaniu szory "wędrują" po skórze konia, mogą ją ocierać, a obciążenia mogą wypadać w niewłaściwych punktach ciała konia.

Najprostszą wersją jest uprząż półszorowa (tzw. półszorek), przedstawiona na rysunku (Tu uwaga: powyższe elementy stanowią także części uprzęży chomątowej i mają te same nazwy.). Jest to wersja "okrojona", gdyż nie posiada elementu dodatkowego, tzw. natylnika. Natylnik składa się z upinacza (pasa leżącego wzdłuż na grzbiecie konia, łączącego natylnik z nagrzbietnikiem, a w uprzęży chomątowej także z chomątem), szelek nośnych i przechodzącego za zadem konia pasa oporowego, przez te szelki podtrzymywanego.


Upinacz (wersja dla kuca)

Natylnik w uprzęży pełni rolę elementu hamującego. Jest umocowany do pasa biegnącego w jednej trzeciej odległości licząc od ogona przez pasek podogonia i zapięty na klamrach znajdujących się na dyszlach (po obu stronach od natylnika biegną paski, które przypina się odpowiednio do specjalnych oczek na dyszlach). Ten pas ma zapobiec podrzucaniu zadu, a także pdtrzymuje dyszelki i zapobiega uderzaniu ich o tylne nogi konia.



Napierśnik to kilkunastocentymetrowej szerokości pas piersiowy, w który wszyty jest metalowy pierścień, zwany skoblicą piersiową. Do tego pieścienia przymocowywany jest naszelnik piersiowy. Naszelnik może występować w kilku odmianach:
* karkowy - to skórzana pętla luźno zakładana na szyję, z łańcuchem zakładanym na dyszel. W przypadku hamowania koń wstrzymuje wóz wyłącznie mięśniami karku, uprząż ta nie nadaje się do prac z większym łądunkiem ani do prac na terenach
pochyłych. Jest to najprostszy, ale najgorszy rodzaj szorów; * piersiowy - stosowany z natylnikiem lub podogoniem, które zabezpieczają przed ściągnięciem naszelnika przez kark podczas hamowania;
* karkowo-piersiowy - złożony z naszelnika karkowego, mocowanego górą do zaszewki nakarcznika i piersiowego, spiętego razem z karkowym do skoblicy piersiowej nakarcznika. Jest to najlepszy rodzaj naszelnika.



Położenia pasa piersiowego ustala nakarczek. Nakarczek powinien być ułożony tak, by nie uciskał łopatek; w tym celu podszywa się go filcem lub miękką skórą.


Szory z naszelnikiem piersiowym

Istnieje jeszcze najprostsza wersja szorów, tzw. szleja (jak na pierwszym rysunku, ale bez nagrzbietnika). Czasem bywa wykonana nie ze skóry, lecz pasów parcianych. Konstrukcja jest prosta i tania, jednakże szleja nadaje się tylko do prac bardzo lekkich, gdyż nie ma w niej ani elementów stabilizujących jej położenie, ani elementów hamujących.

I jeszcze na koniec coś z "klasyki" - fragmenty nieśmiertelnej "Instrukcji Taborowej":

Taborowa uprząż szorowa wz. 27 jest wykonana ze skóry blankowej barwy naturalnej. Wszystkie części metalowe są pocynkowane. Uprząż każdego konia w parze składa się z: napierśnika, pętli nagrzbietnika z podbrzusznikiem, pasów pociągowych z postronkami, nagrzbietnika, naszelnika, uździenicy z wędzidłem i lejca. Do każdej uprzęży należy się łańcuch stajenny.

Napierśnik składa się z napiersia i nakarczka. Napiersie ma podszycie z podwójnie złożonej skóry (becakowej); na końcach podszycia znajdują się wsuwki do pasów pociągowych. Wzdłuż podszycia naszyty jest pas napiersia, z dwóch warstw skóry (blankowej), krótszy niż podszycie, zakończony strzemionkami. W pasie są zaszyte: ogniwo napierśnika (na podkładce ochronnej) do ewentualnego założenia pętli naszelnika i cztery strzemionka z zapinkami do nakarczka. Zapinki są na podkładkach, mają po trzy wsuwki stałe, jedną powyżej a dwie poniżej sprzążki.

Przez przepusty w końcach napiersia przesunięte są pętle nagrzbietnika, nieodłączne od napiersia. Pętle te podtrzymują boki napiersia i pasy pociągowe. Przypina się je do przystułek nagrzbietnika; każda pętla ma w tym celu sprzążkę z dwiema wsuwkami stałemi. U dołu pętli jest przyszyty na strzemionku albo podbrzusznik, zakończony sprzążką z wsuwką stałą i wsuwką ruchomą, albo przystuła podbrzusznika. Zależnie od rozmieszczenia podbrzusznika i przystuły podbrzusznika rozróżnia się napiersie konia siodłowego i podręcznego. Pętla z podbrzusznikiem jest osadzona w wewnętrznym (w parze) boku napiersia, ponieważ podbrzusznik spina się zawsze od zewnętrznej strony konia. Nakarczek składa się z pasa nakarczka z podszyciem i dwóch par szelek. Podszycie, z dwóch warstw skóry (becakowej), tworzy ku tyłowi szeroki język, stanowiący podkładkę pod sprzążkę upinacza nagrzbietnika. Naszyty wzdłuż podszycia pas nakarczka (z blanku) jest zakończony pierścieniami; do każdego pierścienia przyszyte są dwie szelki z podwójnej skóry, podziurkowane do zapinania w zapinki napiersia. Na środku nakarczka jest przyszyte ku tyłowi strzemionko do upinacza nagrzbietnika, a po bokach pierścienie lejcowe.


Nakarczek ze strzemionkiem i pierścieniami lejcowymi

Pasy pociągowe z dwóch warstw skóry, są przyszyte do strzemionek napiersia; w dalszym ciągu przechodzą przez pętle nagrzbietnika. Tylne ich zakończenie stanowią ucha do postronka; zwartość ucha wzmacniają dwa nity.

Postronek taborowy zakłada się cieńszym końcem w ucho pasa pociągowego i skraca odpowiednio przez związanie; na związanym postronku tworzy się pętlę, którą wsuwa się na orczyk.

Nagrzbietnik jest to szeroki pas, opasujący ściśle tułów konia za kłębem. Na jednym końcu ma naszytą zapinkę ze sprzążką i dwiema wsuwkami stałemi a na drugim przystułę. Zapina się zawsze od zewnętrznej strony konia, zależnie więc od rozmieszczenia zapinki i przystuły rozróżnia się nagrzbietnik konia siodłowego i podręcznego. W części, leżącej na grzbiecie konia, jest wzmocniony szeroką naszywą. W naszywie zaszyte są na końcach strzemionka z przystułkami do przypięcia pętli nagrzbietnika, a na środku strzemionko z upinaczem. Upinacz nagrzbietnika ma sprzążkę z wsuwką stałą oraz przystułkę; przypina się do strzemionka na nakarczku.

Jako podkład pod nagrzbietnik służy derka.

Naszelnik jest karkowy. Składa się z pasa i łańcucha. Pas naszelnika, zeszyty podwójnie, ma na jednym końcu sprzążkę z dwiema wsuwkami stałemi, wszytemi naprzeciw siebie; drugi koniec przechodzi w przystułę. Prócz tego jest nasunięta na pas wsuwka zaciskowa, utrzymująca w stałem położeniu pierścień łańcucha naszelnikowego. Po nawleczeniu pierścienia łańcucha naszelnikowego przesuwa się przystułę pasa naszelnika przez wsuwkę zaciskową, poczem opasuje kark konia i zapina na sprzążkę. Sprzążka ma leżeć na zewnętrznej stronie szyi konia (u konia siodłowego z lewej a u konia podręcznego z prawej strony).

Łańcuch naszelnikowy jest wspólny dla pary koni. Składa się z dwóch równych części, połączonych ogniwem dyszlowem, które zakłada się na koniec dyszla. Na końcach łańcucha znajdują się pierścienie, przez które przeciąga się pasy naszelnika.

Taborowa uprząż szorowa z natylnikiem jest wykonana ze skóry blankowej barwy naturalnej.

Uprząż każdego konia w parze składa się z: napierśnika, podbrzusznika, pasów pociągowych z postronkami, nagrzbietnika z upinaczem i pętlami, natylnika z dwiema sprzążkami (z podkładkami), tylnych pętli nośnych, naszelnika, uździenicy z wędzidłem i lejca. Do każdej uprzęży należy się łańcuch stajenny.

Napierśnik. Napiersie ma podszycie, wypchane sierścią. W pasie napiersia są wszyte: *na środku - ogniwo napierśnika do założenia naszelnika;
*po bokach - dwie zapinki do nakarczka; każda zapinka ma sprzążkę i wsuwkę stałą; *na końcach - czworokątne strzemionka z poprzeczką. Do strzemionek przyszyte są użwy, zakończone podwójnemi strzemionkami, w które zakłada się pasy pociągowe.

Na końcach podszycia są wszyte rzemyki (przystułki wgórę a zapinki wdół), przytrzymujące przystuły pasa oporowego, oraz po dwa strzemionka, górne i dolne; w strzemionkach dolnych są przyszyte przystułki do podbrzusznika, w górne zakłada się pętle nagrzbietnika.

Nakarczek ma na środku pod podszyciem wyściółkę z filcu, pokrytą skórą, która wystaje wprzód i stanowi miękki podkład dla naszelnika. Nad wyściółką znajduje się pętla, przytrzymująca naszelnik, ku tyłowi strzemionko do upinacza nagrzbietnika. Pas nakarczka przechodzi w przystuły (szelki), zapinane w zapinki napiersia. Na pasie są naszyte pierścienie lejcowe.

Podbrzusznik, z obu stron zakończony sprzążkami z wsuwkami stałemi, przypina się do przystułek przy napiersiu.

Pas pociągowy, z kilku warstw skóry, jest zakończony z przodu hakiem doprzęgowym a ztyłu strzemionkiem do postronka. Pas pociągowy zakłada się od przodu w większe ogniwo podwójnego strzemionka użwy tak, by w czasie ciągnięcia zapierał się przyporą haka doprzęgowego o strzemionko. W dalszym ciągu przechodzi pas pociągowy przez tylną pętlę nośną.

Nagrzbietnik, zakończony zapinką (ze sprzążką i trzema wsuwkami stałemi) z jednej a przystułą z drugiej strony, ma na środku wyściółkę skórzaną, wypchaną sierścią i przepikowaną, chroniącą stos pacierzowy przed uciskiem. Na nagrzbietniku przyszyte są dwa strzemionka do przypięcia pętli nagrzbietnika, strzemionko do upinacza nagrzbietnika i dwa strzemionka do upięcia szelek natylnika. Nagrzbietnik zapina się zawsze z lewej strony konia.

Upinacz nagrzbietnika jest to rzemień ze sprzążką, wsuwką stałą i wsuwką zaciskową. Przystułkę upinacza przewleka się od góry przez strzemionko na nakarczku, poczem od dołu przez strzemionko nagrzbietnika, przesuwa przez wsuwkę zaciskową i zapina na sprzążkę.

Pętle nagrzbietnika podtrzymują boki napiersia. Są to krótkie rzemienie, wykonane jak upinacz. Przystułkę rzemienia pętli przewleka się od zewnątrz przez (górne) strzemionko przy napiersiu, przesuwa przez wsuwkę zaciskową, następnie przewleką od spodu przez strzemionko nagrzbietnika i zapina na sprzążkę.

Natylnik. Pas oporowy jest z obu stron zakończony długiemi przystułami; na każdą przystułę nasunięta jest wsuwka zaciskowa. Pomiędzy pasem a podszyciem jest wszytych sześć wsuwek stałych (po trzy z każdej strony), dwa strzemionka z zapinkami do szelek natylnika oraz dwa strzemionka do przypięcia tylnych pętli nośnych. Każda zapinka ma sprzążkę i dwie wsuwki stałe.

Przypięcie pasa oporowego do napiersia umożliwiają dwie (luźne) sprzążki z poprzeczką, t. zw. sprzążki natylnika z odpowiedniemi (również luźnemi) podkładkami skórzanemi; w podkładkach są wycięcia na przystuły pasa oporowego.

Szelki natylnika składają się z przejmy z podszyciem, dwóch szelek i dwóch upinaczy; szelki i upinacze są przyszyte do pierścieni przejmy. Szelki zapina się w zapinki pasa oporowego, Upinacze są zakończone sprzążkami z wsuwkami stałemi i wsuwkami ruchomemi oraz przystułkami; na przystułki są nasunięte wsuwki zaciskowe. Przystułki upinaczy przewleka się od dołu przez strzemionka nagrzbietnika, przesuwa przez wsuwki zaciskowe i zapina na sprzążki.

Tylne pętle nośne są to rzemienie, wykonane tak samo jak pętle nagrzbietnika, tylko dłuższe. Po opasaniu pasa pociągowego przesuwa się przystułkę przez wsuwkę zaciskową, przewleka od spodu przez strzemionko pasa oporowego i zapina na sprzążkę; trzpień sprzążki powinien być zwrócony ku górze i nazewnątrz.

Naszelnik jest karkowo-piersiowy. Składa się z pasa, pętli naszelnika i łańcucha.

Pas naszelnika łączy przód napiersia z nakarczkiem; ma sprzążkę, dwie wsuwki stałe i jedną wsuwkę zaciskową. Zakłada się w sposób następujący: przystułę pasa przewleka się przez ogniwo napierśnika, przesuwa przez wsuwkę zaciskową, przeciąga przez pętlę nakarczka i zapina na sprzążkę. Sprzążka ma leżeć na zewnętrznej stronie szyi konia.

W ogniwo napierśnika zakłada się również pętlę naszelnika. Jest to krótki rzemień, z czterech warstw skóry, ze sprzążką i dwiema wsuwkami stałemi, wszytemi naprzeciw siebie. Przystułkę pętli przewleka się od zewnątrz przez ogniwo napierśnika i przesuwa przez dolną wsuwkę. Do pętli przypina się pierścień łańcucha naszelnikowego.

Szleja typu gospodarskiego. Szleja typu gospodarskiego jest wykonana z surowca. Uprząż każdego konia w parze składa się z: napierśnika (szlei) z siodłową szelką nośną i podbrzusznikiem, postronków pociągowych, naszelnika, uździenicy, wędzidła i lejców.

Napierśnik jest wykonany podobnie jak opisany wyżej; nie ma ogniwa napierśnika. Napiersie zakończone jest ramkami, w które zawiązuje się bezpośrednio postronki taborowe, jako postronki pociągowe. Siodłowa szelka nośna łączy boki napiersia przez grzbiet konia. Jest albo przyszyta na stałe do ramek napiersia, albo zapinana w zapinki, przyszyte do ramek. Podbrzusznik jest umocowany do ramek napiersia podobnie jak siodłowa szelka i nośna.



Opracowanie na podstawie materiałów i informacji:

Instrukcja Taborowa, Główna Drukarnia Wojskowa, 1930 http://www.zurawiejki.horsesport.pl/)
prof. dr hab. Jerzy Zwoliński - "Hodowla koni", Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1977
prof. dr hab. Marian Budzyński - rozdział podręcznika "Hodowla zwierząt" tom 2, Warszawa 1996