UWAGA: Zapewne o ratownictwie można by mówić o wiele więcej i bardziej szczegółowo. To małe opracowanie nie ma jednak zastąpić kursu ratownictwa medycznego, a tylko dać nieco pożytecznych informacji, które wato znać, a z których oby nikt z nas nigdy nie musiał w praktyce korzystać.
I. POSTĘPOWANIE Z POSZKODOWANYM
Jeżeli poszkodowany nie daje żadnych oznak życia, sprawdź jego reakcje. Delikatnie potrząśnij za ramiona i głośno zapytaj, czy wszystko w porządku. Jeżeli zareaguje, zostaw go w pozycji, w której leży. Dowiedz się jak najwięcej o jego stanie, a jeśli trzeba - wezwij pomoc i opatrz ewentualne krwawienie.
Jeżeli poszkodowany zareaguje, sprawdź, czy nie ma uszkodzonego kręgosłupa. Gdy ofiara ma poważne obrażenia szyi lub pleców, nie wolno jej ruszać !
Jeżeli poszkodowany nie reaguje - wykonaj następujące czynności:
Zawołaj o pomoc.
Sprawdź, czy poszkodowany oddycha: popatrz, czy unosi się klatka piersiowa, posłuchaj przy ustach poszkodowanego, czy są szmery oddechowe, spróbuj ruch powietrza z jego ust. Sprawdź, czy są drożne jego drogi oddechowe, Jeśli nie - usuń z jamy ustnej ciała obce (zdarzają się np. wymioty), a jeżeli nadal nie oddycha - odegnij delikatnie głowę do tyłu i odchyl żuchwę. Uwaga: w pierwszych chwilach po zatrzymaniu pracy serca poszkodowany może słabo oddychać lub wykonywać pojedyncze westchnięcia, ale to nie są objawy prawidłowego oddychania ! Jeżeli masz wątpliwości, czy oddech jest prawidłowy, działaj tak, jakby był nieprawidłowy.
Jak słusznie zauważyła jedna z czytających ten tekst osób obecnie w razie wypadku odchodzi się od konieczności badania tętna. Jeżeli poszkodowany nie oodycha, przystępuje się do ratowania niezwłocznie, wykonując "z założenia" i masaż serca, i sztuczne oddychanie. Jednak w wielu aktualnych publikacjach nadal można znaleźć opis badania tętna podczas akcji ratowniczej. Tak, czy siak - warto wiedzieć, jak to się robi.
Jeżeli oddech nie jest prawidłowy lub jest zatrzymane krążenie, rozpocznij sztuczne oddychanie i/lub masaż serca. Jeśli nie jesteś sam - każ drugiej osobie wezważ pogotowie. Jeśli jesteś sam - wezwij pogotowie po pierwszych 4 seriach tych zabiegów.
Po przywróceniu prawidłowego oddechu i pracy serca - sprawdź, czy poszkodowany nie ma uszkodzonego kręgosłupa. Gdy ma poważne obrażenia szyi lub pleców, absolutnie nie wolno go ruszać ! Natomiast jeżeli nie ma takich urazów, a jest nadal nieptrzytomny - ułóż go w pozycji bezpiecznej (szczególnie wtedy, gdy wymiotował), wezwij pomoc medyczną (pogotowie), a czekając na jej przyjazd co chwila oceniaj oddech. Dopilnuj, by poszkodowany leżał i był spokojny. Okryj go kocem lub płaszczem, by nie tracił ciepła. Nie podawaj żadnych płynów ani leków. Przytomną ofiarę uspokajaj i sam zachowaj spokój. Przypadek konieczności zastosowania sztucznego oddychania i masażu serca po nieszczęśliwym upadku dziecka z konia znamy z pierwszej ręki - wydarzył się w stajni, w której niegdyś trzymaliśmy nasze konie. Nie traktujcie więc poniższego tekstu jako abstrakcji - takie rzeczy naprawdę się zdarzają i trzeba wiedzieć, jak się zachować, bo od tego może zależeć czyjeś życie !
II. ZABIEGI RESUSCYTACYJNE
Pod tym mądrym pojęciem rozumiemy sztuczne odduchanie i masaż serca.
Masaż serca:
1) Uklęknij obok poszkodowanego.
2) Ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego.
3) Ułóż nadgarstek drugiej ręki na już położonym.
4) Spleć palce obu dłoni i upewnij się, że będziesz wywierać nacisk na klatkę piersiową, a nie na żebra poszkodowanego. Nie wolno naciskać na brzuch ani na dolny koniec mostka !
5) Pochyl się nad poszkodowanym, trzymaj pionowo wyprostowane ramiona. Dzięki takiej postawie wspomożesz siłę rąk ciężarem własnego ciała i nie zmęczysz się zbyt szybko.
6) Uciskaj klatkę piersiową na głębokość 4-5 cm (uwaga: u dziecka - mniej). Po każdym uciśnięciu zwolnij całkowicie nacisk na klatkę piersiową, jednak nie odrywaj dłoni od mostka poszkodowanego. Powtarzaj uciśnięcia 100 razy na minutę (nieco mniej niż 2 uciśnięcia/s).
Sztuczne oddychanie:
1) Sprawdź, czy są drożne drogi oddechowe (patrz: wyżej)
2) Uklęknij obok głowy poszkodowanego. Odchyl głowę poszkodowanego do tyłu przez podłożenie jednej dłoni pod jego szyję i podciągnięcie szyi nieco ku górze. Przytrzymaj żuchwę poszkodowanego tak, by usta bły lekko otwarte.
3) Połóż drugą rękę na czole poszkodowanego, kciukiem i palcem wskazującym zaciśnij nos.
4) Weź normalny wdech, obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami.
5) Wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę, obserwując jednocześnie, czy klatka piersiowa unosi się.
6) Utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy odsuń swoje usta od ust poszkodowanego. Nastąpi wydech - obserwuj, czy podczas wydechu opada jego klatka piersiowa.
7) Powtarzaj czynności opisane w punktach 5 i 6.
III. POZYCJA BEZPIECZNA (POZYCJA BOCZNA USTALONA)
Istnieje kilka wariantów pozycji bezpiecznej, które mają one wspólną cechę: zapewniają stabilność ułożenia poszkodowanego na boku z odgięciem głowy i brakiem ucisku na klatkę piersiową, dzięki czemu poszkodowany może łatwo oddychać. Oto czynności związane z ułożeniem w najczęściej spotykanym wariancie:
1. Uklęknij przy poszkodowanym, wyprostuj jego nogi.
2. Rękę bliższą poszkodowanego ułóż pod kątem prostym w stosunku do ciała, po czym w łokciu pod kątem prostym tak, by dłoń była skierowana do góry.
3. Drugą rękę poszkodowanego przełóż w poprzek klatki piersiowej i przytrzymaj stroną grzbietową przy bliższym policzku.
4. Drugą swoją ręką złap za dalszą nogę poszkodowanego tuż ponad kolanem i zegnij ją, podciągając kolano bez odrywania stopy od podłoża.
5. Przytrzymując dłoń dociśniętą do policzka, pociągnij za dalszą nogę tak, by poszkodowany obrócił się na bok w twoim kierunku.
6. Ułóż nogę, za którą ciągnąłeś tak, by była zgięta w kolanie i biodrze pod kątem prostym.
7. Odegnij głowę poszkodowanego ku tyłowi, ułóż rękę poszkodowanego pod policzkiem tak, by podtrzymać głowę w odgięciu.
IV. URAZY GŁOWY
Do urazów głowy dochodzi najczęściej w wyniku bezpośredniego uszkodzenia mózgu odłamkami kostnymi czaszki lub wskutek gwałtownie działających sił. Objawy to:
- zaburzenia świadomości, utrata przytomności,
- słaba reakcja źrenic na światło, zmiana ich szerokości oraz symetryczności,
- ruchy samoistne: cżęściowy niedowład, naprężenia mięśni, drgawki,
- zaburzenia oddechu (przyspieszenie, zwolnienie, oddech oddech przerywany), - zaburzenia krążenia (zwolnienie lub przyspieszenie pracy serca, wzrost lub spadek ciśnienia tętniczego krwi),
- wypływ płynu mózgowo-rdzeniowego lub tkanki mózgowej z rany głowy, nosa, uszu ust.
Przy tego typu urazach, którym nie towarzyszą uszkodzenia kręgosłupa, należy:
- zabezpieczyć drożność dróg oddechowych
- ułożyć ratowanego w pozycji leżącej z lekko uniesionym tułowiem o 15-30°
- zatamować krwawienie, opatrzyć rany
- unieruchomić szyjny odcinek kręgosłupa, unikać gwałtownych ruchów i skrajnych ułożeń głowy
- przy zakładaniu opatrunku w otwartych urazach czaszkowo-mózgowych unikać ucisku na mózg
- zawieźć poszkodowanego
V. KRWOTOKI
Krwawienia mogą być zewnętrzne (widoczne gołym okiem) lub wewnętrzne (zwykle objawiające się szybko narastającym krwiakiem lub puchnięciem miejsca wystąpienia krwawienia). Inne objawy to:
- niewyczuwalne tętno,
- ochłodzenie kończyny,
- stan wstrząsu nie dający się wyjaśnić inną przyczyną.
Postępowanie:
Należy przede wszystkim ucisnąć uszkodzone naczynie krwionośne prowizorycznie do czasu założenia opatrunku uciskowego i wysoko unieść zranione miejsce (zazwyczaj: kończynę). Następnie należy założyć opatrunek uciskowy (patrz: rysunek poniżej), opatrzyć ranę i przewieźć poszkodowanego w pozycji leżącej z wysoko uniesioną kończyną do najbliższego szpitala.
Przedramię
Do opatrywania przedramienia stosuje sie opatrunek kolisty i śrubowy. Obwój kolisty wykonuje się dookoła 1 osi. Można go wykonać kilka razy tak, aby każda następna opaska pokrywała w pełni poprzednią. Opatrunek kolisty może być początkiem obwoju śrubowego. Obwój śrubowy - obwoje nakładamy wówczas od dołu do góry, każdy obwój następny pokrywa 2/3 poprzedniego.
Opatrunek żółwiowy łokcia rozbieżny rozpoczynamy obwojem kolistym przez środek lekko zgiętego łokcia. Następny obwój prowadzimy nieco skośnie od zewnątrz ku środkowi, poniżej obwoju początkowego. Trzeci obwój prowadzimy nieco skośnie ku środkowi powyżej obwoju początkowego. Przeprowadzamy jeszcze po jednym obwoju poniżej i powyżej obwoju początkowego i kończymy na przedramieniu. Uwaga: nowe obwoje powinny pokrywać poprzednie w 1/3.
Stopa
Opatrunek kłosowy stopy niepełny zstępujący rozpoczynamy obwojem kolistym wokół sławił skokowego. Przeprowadzamy pierwsze kłosowanie wokół stopy, najbliżej pięty i stawu skokowego. Następnie przeprowadzamy drugie kłosowanie wokół stopy, nieco dalej od poprzedniego itd. Kończymy obwojem kolistym wokół stopy, koniec opaski mocujemy przylepcem.
Opatrunek śrubowy pokazu poniższy rysunek. Widać wykonany obwój kolisty dookoła stawu skokowego, następnie wykonany obwój śrubowy goleni (obwoje nakładane skośnie jeden na drugi, przy czym każdy następny pokrywa 2/3 poprzedniego), zakończenie obwojem kolistym znajduje się pod kolanem.
Opatrunek zaginany wykonuje się przez zrobienie obwoju kolistego wokół stawu skokowego oraz 1/2 obwoju śrubowego, następnie robi się zagięcie opaski w dół, na kciuku. Główka bandaża jest w tym momencie obrócona w dół. Na rysunku widać obwój zaginany, powtórzony 7 razy aż pod kolano. Zgięcia tworzą rysunek kłosa, zakończenie nastąpiło pod kolanem.
Opatrunek żółwiowy kolana rozbieżny rozpoczynamy obwojem kolistym wokół kolana. Wykonujemy obwój skośny nad obwojem kolistym, potem pod obwojem kolistym. Na rysunku widać obwoje rozbieżne przeprowadzone z każdej strony po 2 razy (nad i pod kolanem). Opatrunek zakończony jest obwojem kolistym wokół uda.
Głowa
Do opatrywania ran głowy służy tzw. "czapka Hipokratesa", zwana także mitrą. Potrzebna jest opaska powstała albo ze zwinięcia jednej długiej opaski z dwóch stron, albo przez połączenie ze sobą dwóch opasek. W prawej ręce trzymamy opaskę, którą bandażujemy wokół czoła. W lewej ręce trzymamy opaskę, którą bandażujemy opaski powrotnie przez ciemię. Rozpoczynamy obwojem kolistym wokół czoła. Na potylicy zakładamy opaskę trzymaną w lewej ręce pod tę, która trzymamy w prawej. Opaskę podłożoną zaginamy równo z obwojem kolistym i przeprowadzamy aż do czoła poprzez ciemię i dalej na czoło, po czym przybandażowujemy ją połową obwoju kolistego. Następnie opaskę pionową zaginamy równo z obwojem kolistym i przeprowadzamy skośnie półkoliście do tyłu, gdzie również ja przybandażowujemy obwojem kolistym. Następnie znowu zaginając przeprowadzamy z drugiej strony opaski środkowej w stronę czoła itd. Opaski powrotne zaginane raz z lewej, raz z prawej strony ciemienia, przytrzymywane obwojami okrężnymi wokół czoła przeprowadzamy tyle razy, ile potrzeba, aby pokryć całe ciemię. Opatrunek kończymy na czole.
VI. SKRĘCENIA, ZWICHNIĘCIA, ZŁAMANIA
O skręceniach mówimy, gdy kość stawu przemieści się w obrębie torebki stawowej. Objawami są: ból w czasie ruchu lub spoczynku, opuchlizna, zasinienie, nienaturalne zginanie się dłoni, palców, stopy. O zwichnięciach móimy wtedy, podczas przemieszczania się kości (jak przy skręceniu) główka kości wyskoczy z panewki stawu. Kontuzji towarzyszą objawy podobne jak przy skręceniu, a także widoczny gołym okiem nienaturalny wygląd stawu i bardzo silny ból uniemożliwiający poruszanie kończyną. W przypadku skręceń i zwichnięć należy unieruchomić kończynę i przewieźć poszkodowanego do lekarza. Unieruchomienie musi obejmować staw i sąsiadujące z nim kości.
Złamania polegają na uszkodzeniu kości. Zwykle wóczas kończyna jest nienaturalnie ułożona, bardzo szybko powiększa się obrzęk, może wystąpić podskórny wylew krwi. Złamania mogą być otwarte, tj, koniec złamanej kości może przebić skórę i mięśnie. Złamaniom towarzyszy bardzo silny ból i opuchlizna. Złamaną kończynę trzeba unieruchomić - w najprostszej wersji złamaną nogę przymocowujemy bandażem do zdrowej, a złamaną rękę - do klatki piersiowej. Zasadą jest, że złamaną kończynę unieruchamiamy w dwóch najbliższych =miejscu złamania stawach; jeżeli np. złamana będzie ręka w przedramieniu, unieruchomienie musi obejmować nadgarstek i łokieć. Sposb unieruchamiania różnych złamań pokazują schematy poniżej:
