Niedawno pisałem o wysłodkach, w pewnym momencie podnosząc sprawę ich energii strawnej. Ale co to w ogóle jest ta energia strawna ? Otóż jak wiadomo każdy pokarm ma swoją wartość energetyczną, zwyczajowo wyrażaną w kaloriach (cal) lub częściej w kilokaloriach (kcal; 1 kcal = 1000 cal). To jest jednak jednostka przestarzała, używana do dziś jedynie "siłą rozpędu", zwyczajowo. Dlatego coraz częściej na opakowaniach produków spożywczych podaje się wartość energetyczną żywności w megadżulach (MJ; 1 kcal = 0,00419 MJ). Energia strawna to ta ilość energii w dawce żywieniowej, która przeciętnie jest wchłaniana przez organizm (w naszym przypadku: konia) pp spożyciu danego pokarmu. Z grubsza przyjmuje się, że u ssaków z tak przyswojonej energii 25% jest potem zużywane na pracę mechaniczną, a 75% - na podtrzymywanie funkcji życiowych. Oczywiście wiadomo, że im cięższa praca lub im intensywniejszy trening, tym więcej energii pójdzie w pracę, więc ten podział należy uznać jako grube przybliżenie statystyczne (a przecież wiadomo, że statystycznie każdy człowiek ma jedno jądro i jedną pierś... ). Tak, czy siak: każdy posiadacz konia powinien mu podawać codziennie pasze w ilości (w sensie energetycznym) odpowiedniej do sposobu użytkowania zwierzęcia, a także jego wieku, stanu zdrowia, czy cech indywidualnych. Ponieważ każdy dzień życia i pracy konia jest inny, to w zasadzie oznaczałoby to konieczność opracowywania codziennie nowych jadłospisów, co jest oczywistą mrzonką. Warto jednak wiedzieć z grubsza, jakie potrzeby mają konie i w jaki sposób są one zaspokajane przez najpopularniejsze produkty paszowe.



W opracowaniach przyjmuje się zazwyczaj, że koń do przeżycia potrzebuje w zależności od masy dawek dziennych energii:

Waga [kg]	Zapotrzebowanie [MJ]
100	25
200	31
300	43
400	50
500	63
600	75
700	88
800	100

Zapotrzebowanie na energię zależy nie tylko od masy ciała, ale od rodzaju wykonywanej pracy. Konie poddane intensywnemu treningowi potrzebują nawet do 3 razy więcej energii.

0

Rodzaj pracy	Zapotrzebowanie [MJ]	Zwiększenie [%]
Brak pracy	60-70
Lekka (rekreacja-do godziny kłusa dziennie)	80	ok. 25
Lekko-średnia (do godziny galopu dziennie)	95	ok. 35
średnia (skoki, reining)	100-110	ok. 50
Ciężka (polo, wyścigi, WKKW)	130-140	ok. 100
Ciężka (rajd długodystansowy 80 km, 6 godzin)	ok. 150–165	150
Bardzo ciężka (rajd długodystansowy 160 km, 14 godzin)	ok. 220–240	250

Z drugiej tabelki wynika, że koń pracujący średnio potrzebuje o połowę więcej energii, pracujący ciężko - dwa razy więcej. Pierwszy wniosek z tego jest taki, że koniowi wyścigowemu trzeba podawać dwa razy więcej paszy, niż "kosiarce do trawników". Tak to jednak nie działa. Dlaczego ? Z róznych publikacji (np. na portalu Hipologia.pl, link - poniżej) wynika, że 1 kilogram dobrego siana daje koniowi ok. 7-8 MJ energii. Koń wyścigowy musiałby więc dziennie jeść ponad 20 kg siana, a to raczej mało realne. Gdyby siano było słabszej jakości (5 MJ/kg), jego ilość musiałaby być jeszcze większa. Czy w naturze są konie dające sobie radę w ten sposób ? Owszem - pisałem np. kiedyś o dzikich koniach na wyspie Sable - stado jest na diecie złożonej z kilku zaledwie gatunków roślin, w tym: tylko jednym gatunku dośc rzadkiej trawy. Konie żyją i nie mają się źle, jednak zaobserwowano, że te konie, mimo, że nie pracują, to aby przeżyć muszą pobierać pokarm przeciętnie przez aż 22 godziny na dobę ! Prawidłowy zatem i oczywisty wniosek jest taki, że o ile konie nie pracujące lub pracujące lekko dadzą sobie radę na "gołym" sianie (oczywiście tylko pod względem energetycznym, nie mówimy tu np. o pokryciu w ten sposób zapotrzebowania na witaminy itd.), o tyle konie wykorzystywane do małego lub większego sportu po prostu muszą dostawać w charakterze dodatku pasze treściwe, zawierające odpowiednią ilość węglowodanów, tłuszczów i włókna. Ich wartość energetyczna przedstawia się mniej więcej tak:

Substancja	kcal/kg	MJ/kg
węglowodany	4000	17
białko	4000	17
tłuszcz	9000	37
błonnik	2000	08

Myśląc o zapotrzebowaniu energetycznym oprócz intensywności pracy trzeba zwrócić uwagę na jej charakter. Są bowiem dwa rodzaje pracy mięśni: tlenowa (aerobowa) i beztlenowa (anaerobowa). Mięśnie konia skłonionego do wysiłku pozyskują energię ze spalania najpierw glikogenu mięśniowego i wątrobowego (glikolizy), w którym gromadzi się nadmiar cukrów w organizmie. Tak się dzieje zwłaszcza przy dużm wysiłku (np. duże prędkości w wyścigach). Przy takiej pracy powstaje duże nagromadzenie kwasu mlekowego, co z kolei powoduje zmęczenie. Natomiast gdy glikogenu zaczyna brakować (a zaczyna dość szybko), wtedy organizm powinien przełączyć się na system tlenowy - tzn. zaczyna utleniać kwasy tłuszczowe, które ulegając rozpadowi uwalniają energię. Jednak tłuszcze mogą być przetwarzane na energię tylko i wyłącznie w przypadku wysiłku połączonego z dostarczeniem do mięśni odpowiedniej ilości tlenu, czyli tzw. pracy aerobowej. Dlatego, aby np. odchudzić zapasionego konia trzeba ćwiczyć aerobowo: w umiarkowanym tempie, bez nadmiernego wysiłku, za to długo (np. długie tereny jechane głównie w kłusie). Wtedy krew jest w stanie stale dostarczać na tyle dużo tlenu do mięśni, by wystarczyło go do produkcji energii z tłuszczu. Im dłużej koń korzysta z tłuszczu jako źródła energii, tym więcej glikogenu może zachować, a więc tym dłużej jest w stanie znosić wysiłek bez zmęczenia.



Prócz pracy/treningu w bilansie energetycznym trzeba też uzgodnić dodatkowe czynniki. Np. w okresie rozpłodowym ogiery mają zwiększone zapotrzebowanie na energię o ok. 15% (przy jednocześnie większym zapotrzebowaniu na białko, składniki mineralne i witaminy, co zapewnia się podając się mleko i jaja). Wreszcie trzeba brać pod uwagę np. specyficzną fizjologię niektórych ras pochodzących z zimnych rejonów, czy cechy konkretnego zwierzęcia (są "olbrzymie" różnice między końmi startującymi na tym samym poziomie w tej samej dyscyplinie). Jednakże zawsze podstawą żywienia powinna być pasza objętościowa dobrej jakości, uzupełniana w drugiej kolejności paszą treściwą z dodatkami zapewniającymi witaminy, minerały, elektrolity.

Do dziś praktyka żywieniowa w większości przypadków sprowadza się podawania zboża bogatego w węglowodany (owies, jęczmień, kukurydza). Jak się jednak okazało, nawet te łatwo przyswajalne ziarna, nie są odpowiednio zasobne w kwasy tłuszczowe, witaminy i minerały, potrzebne koniom ciężko pracującym. Owies wprawdzie nie pęcznieje, więc koniowi nie grozi kolką, ale może ją spowodować nadmiar węglowodanów z owsa. Nadmiar owsa może też być przyczyną ochwatu; zauważa się też, że u niektórych koni podczas trawienia owsa dochodzi do zbyt gwałtownego skoku poziomu glukozy i insuliny we krw (co zachodzi po ok. 30 minutach od karmienia i objawia się nadpobudliwością). Kukurydza jest ceniona za wysoką wartość energetyczną, ale ma mało białka, włókna i składników mineralnych. Z kolei jęczmień europejski także jest bardziej energetyczny od owsa, ale ma mało witamin i minerałów, poza tym wymaga przygotowania (moczenia, parowania lub śrutowania). Otręby pszenne, tak lubiane przez konie, nie zawierają wiele wartości odżywczych, za to mają bardzo wysoką zawartość fosforu; zresztą stosunek ilości wapnia i fosforu we wszystkich zbożach jest nieodpowiedni dla koni i w przypadku podawania tylko zbóż i siana (bez dodatków) obniża przyswajalność wapnia, a w efekcie zmiany w kościach. W związku z tym wszystkim od pewnego czasu zwraca się większą uwagę także na zawartość w paszach łatwo strawnych tłuszczy, które potrafią być do 3 razy bardziej "naładowanych energią" od owsa, a nie powodują takiego skoku glukozowo-insulinowego. We wspomnianym wcześniej artykule zwraca się jednak także uwagę, że nadmiar tłuszczu w diecie może utrudnić magazynowanie glikogenu w mięśniach. Przez to spada wydajność pracy konia, co jest widoczne przede wszystkim u zwierząt ciężko pracujących. Dlatego za optymalną ilość przyjęto 7-10% tłuszczu. Wreszcie co do włókna: oczywiście jest go wiele w sianie, ale jak już powiedziano, da się je stosować tylko do pewnych granic. Dlatego stosuje się w końskich dietach zamienniki takie, jak opisywane wcześniej wysłodki buraczane, czy łuskę sojową, które prócz zapewnienia sporej ilości włókna dają o wiele więcej energii od siana. To tłumaczy, dlaczego zdecydowana większośc pasz prefabrykowanych składa się głównie z takich własnie "włóknistych" komponentów z dodatkiem pokarmów "tłuszczowych", a z małą ilością owsa, ziaren innych zbóż, nasiona roślin strączkowych i oleistych.



Na koniec - skoro trochę odbiegany od kwestii "czystej" energii na rzecz poszczególnych skłšdników, pozwolę sobie pokazać kilka danych wyciągniętych z opracowania Państwowego Instytutu Badawczego Instytutu Zootechniki w Krakowie pt. "Tabele składu chemicznego i wartości pokarmowej pasz", wydanie 3 z 2010 r. Są to dane opisujące typowe podawane naszym koniom produkty (choć nie wszystkie...), przedstawiające zawartość składników pokarmowych (w gramach) w 1 kg paszy. Obrazujv to, co zostało opisane akapit wyżej.

Rodzaj paszy	Sucha masa	Białko ogólne	Tłuszcz surowy	Włókno surowe	Popiół surowy
Pastwisko, 1 pokos, przed kłoszeniem	191,5	40,4	8,1	44,6	21,2
Pastwisko, 1 pokos, faza koniec kwitnienia	295,1	33,1	10,5	97,8	20,2
Pastwisko, 2 pokos, odrost 6 tygodni	229,7	41,3	7,9	66,8	20,6
Lucerna - susz	917,1	175,7	26,7	274,2	98,4
Siano łąkowe, 1 pokos, faza kłoszenia	900,3	181,1	14,7	255,4	92,8
Siano łąkowe, 2 pokos,	912,9	113,2	18,6	282,1	74,8
Jęczmień - ziarno	881,3	110,8	18,5	46,6	23,9
Kukurydza, ziarno pełne	886,6	90,6	41,2	22,8	17,0
Owies	895,0	109,9	37,0	113,2	25,8
Pszenica - otręby	882,4	146,8	34,2	79,5	42,8
Burak cukrowy, wysłodki suszone niemelasowane	899,1	86,7	5,3	198,8	42,6
Burak pastewny	135,5	11,6	1,3	8,2	8,6
Ziemniaki	911,4	745,3	13,6	8,7	21,5

Zródła:

http://www.hipologia.pl/news/show/id/444
http://www.modr.mazowsze.pl/porady-dla-rolnikow/produkcja-zwierzeca/200-przeglad-biochemiczny-zboz-w-zywieniu-zwierzat
http://hij.com.pl/rola-tluszczow-w-diecie-koni/
https://equista.pl/editorial/423/ywienie-pasze-tresciwe-stosowane-w-diecie-koni

---